Vierdaagse werkweek: tussen hype en hefboom

Sinds de federale arbeidsdeal van 2022 kunnen werknemers een voltijdse werkweek spreiden over vier langere dagen. Het succes van de maatregel is echter beperkt. De eerste experimenten leggen bloot waar de terughoudendheid vandaan komt. (Wouter Temmerman)

Volgens een bevraging van Acerta Consult maakt slechts 0,8% van de werknemers en 2,85% van de bedrijven gebruik van de mogelijkheid om een vierdaagse werkweek in te voeren. Experts verklaren de terughoudendheid vanuit de lange werkdagen die niet voor iedereen haalbaar zijn. Veel werknemers vrezen extra stress en vermoeidheid door die langere dagen. In de praktijk verkiezen velen andere vormen van flexibiliteit boven een vaste vierdagenweek. Concurrenten op dat vlak zijn het 1/5e ouderschapsverlof of extra vakantiedagen, zelfs tegen looninlevering.

Arbeidsduurverkorting

Dat succes uitblijft, hangt nauw samen met de invulling op vlak van arbeidsduur. Die werd in de arbeidsdeal niet verkort, maar gecomprimeerd op vier dagen. Dat contrasteert met de manier waarop andere landen het systeem hebben ingevuld: minder uren werken voor hetzelfde loon, bijvoorbeeld 32 uren in vier dagen in plaats van 38 à 40 uur in vijf dagen. Die échte vierdagenweek met arbeidsduurverkorting hebben we in ons land slechts mondjesmaat getest.

Net voor de zomer communiceerden de UGent en het Planbureau de uitkomst van een pilootproject rond collectieve arbeidsduurvermindering met loonbehoud. De interesse bleek wederom pover: uiteindelijk doorliep slechts één organisatie de volledige pilot met wetenschappelijke opvolging en voerden drie andere in eigen beheer een verkorte werkweek in. Volgens de onderzoekers moeten veel gunstige voorwaarden tegelijk vervuld zijn vooraleer ondernemingen hierin meestappen. De bedrijven willen duidelijke voordelen zien. Denk aan meer welzijn of aan een sterker werkgeversimago. Bovendien moeten die bedrijven voldoende vertrouwen hebben in de praktische en financiële haalbaarheid.

80% werken voor 100% loon

Intussen liep vooral het softwarebedrijf AFAS België in de kijker met de aankondiging dat het overschakelde naar een vierdaagse werkweek, met arbeidsduurverkorting. Het Kontichse bedrijf kondigde de stap al in 2024 aan en ging na een voorbereidingsperiode op 1 januari van start bij AFAS Nederland. AFAS België volgde op 1 juli van dit jaar. “Efficiëntiewinst moet terug naar de mensen”, opent Machiel den Dekker, CEO van AFAS Software België als we hem vragen naar de motivatie. “Zo’n stap mag je niet zien als een startpunt, maar eerder als een eindpunt. We konden dit pas doen na jaren productiviteitsgroei.” AFAS trok maanden uit om de vierdaagse werkweek mogelijk te maken. Het bedrijf analyseerde interne processen, schrapte overbodige meetings en zette automatisering in om tijd te winnen. “We moesten eerst de fundamenten leggen”, aldus Den Dekker. “Je kan niet verwachten dat minder dagen werken vanzelf goedkomt. Technologie heeft ons alleen maar gejaagder gemaakt. Rust komt niet vanzelf. Tegelijk zien we onszelf ook wel als een cultuurbedrijf en past zo’n maatregel na een goede voorbereiding heel goed bij onze organisatie die gebouwd is op vertrouwen.”

Geforceerde tijd

Ook bij het Antwerpse digital marketingbureau BossData voelde een vierdaagse werkweek natuurlijk aan. Het bedrijf had eerder al verregaande ingrepen gedaan, zoals de invoering van onbeperkt verlof, en wou het idee van een vierdagenweek graag uitproberen. Zo startte in 2022 een test om de werk-privébalans te verbeteren. Drie medewerkers met een verschillend profiel, van junior tot senior, besloten een dag per week niet te werken. “We dachten: waarom niet? We hadden al onbeperkt verlof en flexibele uren”, vertelt Lien Dekeyser, Digital Marketing Consultant bij BossData en één van de drie proefkonijnen. Het experiment, dat zes weken duurde, zag BossData als een snelle proef. “We hadden vooraf geen processen hertekend of specifieke afspraken gemaakt met klanten”, geeft Dekeyser aan. “We wilden gewoon zien hoe het voelde.” Het experiment begon met het nodige enthousiasme. “Die eerste weken voelde het als een cadeautje”, vertelt Lien Dekeyser. Het gevoel kantelde echter al snel. “De werkdagen waren drukker en ik had amper tijd om nog iets anders te doen dan het hoogstnodige. Er was geen ademruimte.” Collega’s merkten dat vergaderingen en langetermijnprojecten op de achtergrond raakten. “De vrije dag voelde na een tijd als geforceerde vrije tijd.”

Bij AFAS België ging het net andersom. Aanvankelijk was er ongerustheid. “De eerste reacties waren: hoe krijg ik dit in vier dagen rond?”, herinnert Machiel den Dekker zich. “Maar na uitleg en voorbereiding viel dat weg.” De vrijgekomen vrijdag werd in het bedrijf omgedoopt tot ‘ontwikkeldag’. “We willen niet controleren wat iemand die dag doet. Als iemand zich ontwikkelt door in de tuin te werken of een boek te lezen, prima. Het gaat erom dat je ruimte krijgt voor jezelf.” De sfeer veranderde volgens hem merkbaar: medewerkers ervoeren de extra dag als een teken van vertrouwen en gaven aan meer energie te hebben voor hun werk.

Geen hinder voor de klanten

Tegelijk waakte AFAS erover dat de impact op klanten beperkt bleef. De supportdienst bleef bemand doordat de teams roteerden, waardoor klanten geen hinder ondervonden van de vaste vrije vrijdag. “We hebben het zo georganiseerd dat de dienstverlening niet stilvalt”, benadrukt den Dekker. BossData erkent dat afspraken met klanten een verschil hadden kunnen maken. “Klanten wisten niet altijd dat we met het systeem aan het testen waren”, aldus Lien Dekeyser. Ook intern zorgde de test af en toe voor haperingen in de communicatie: sommige collega’s waren net die dag afwezig wanneer anderen hen nodig hadden. Uiteindelijk zag BossData te weinig concrete winst. Het team ervoer vooral meer druk op de vier werkdagen en minder tijd voor structurele verbeteringen. “We kregen onze deadlines wel rond, maar er bleef niets over voor strategisch werk”, zegt Dekeyser. Na zes weken werd de test stopgezet.

Bij AFAS België blijkt de vierdaagse week geen rem op groei. “Wij groeien nu met 11% ondanks de vierdaagse werkweek”, zegt Machiel den Dekker. “We danken de vierdaagse werkweek niet aan AI, maar hebben AI nu wel kunnen inzetten voor nieuwe groei.” Het bedrijf ziet ook voordelen voor retentie: “IT is een knelpuntberoep, maar niet bij ons”, benadrukt de CEO. AFAS merkt dat het imago als werkgever versterkt is, en ziekteverzuim en verloop zijn laag gebleven.

Een vierdaagse werkweek, of het nu verkort of gecomprimeerd gebeurt, is geen universele oplossing. Het succes hangt af van sector, klantverwachtingen, teamgrootte en financiële marge. Wie de stap overweegt, doet er goed aan de funderingen eerst te versterken: slimmer werken vóór korter werken, schaven aan efficiëntie en cultuur, nadenken over transparante communicatie rond de maatregel. Enkel zo kan de vierdaagse werkweek evolueren van het modewoord dat het nu nog is naar een strategische hefboom voor retentie, productiviteit en employer branding.