Innovatief bouwen met schimmels en voedingsresten
Hoewel er op vandaag al tal van innovatieve bouwmaterialen bestaan, met duurzaamheid als gemeenschappelijke noemer, vinden ze vaak moeilijk hun weg naar concrete projecten. Wat zijn de materialen van morgen en overmorgen en hebben bacteriën of nagroeibare materialen echt een toekomst? (Tilly Baekelandt)
Van april tot oktober 2023 wierp de tentoonstelling ‘The Exploded View Beyond Building’ een blik op de potentiële innovaties die de bouwsector op vlak van materialen wacht. De expo in Kamp C toonde 100 biobased en circulaire materialen verwerkt in een huis, een concept van Biobased Creations. Biobased en circulaire materialen brengen geen of opmerkelijk minder CO2-uitstoot met zich mee. Een belangrijke troef gezien de alsmaar strenger wordende energie-eisen. “Er is veel interesse voor deze materialen, maar het is nog te vaak een ver-van-mijn-bed-show”, zegt Emiel Asconi, Project Manager Kamp C. “Door ze in een huis te verwerken, tonen we dat het geen geitenwollensokkenverhaal is, maar werkelijk realiseerbaar.” Ongeveer een derde van de materialen die de expo toont, is al op de markt. Momenteel botsen de materialen nog op de kleinschalige productie en betaalbaarheid. “Het ontbreken van de nodige steun om verder te ontwikkelen en op te schalen houdt dergelijke producten tegen”, stipt Asconi aan. “Deze materialen leiden echter tot totaaloplossingen. Door sectoroverschrijdend te werken met de cultuur- en kunstsector, kunnen ook de visuele eigenschappen schitteren. Snel impact maken en samenwerken is nu cruciaal.”
Bouwen met schimmels en bacteriën
Onder de innovatieve bouwmaterialen bevinden zich enkele verrassende nieuwkomers. Schimmels bijvoorbeeld groeien zeer snel, zijn zeer licht, waterbestendig, brandvertragend, geluiddempend, soms zelfs zelfhelend en ze kunnen na gebruik volledig gecomposteerd worden. De specifieke functies van bacteriën bewijzen eveneens hun nut in bouwmaterialen. Een voorbeeld van een veelbelovende toepassing zijn mycocomposieten, producten van landbouwafval en mycelium. Het materiaal is zowel temperatuurisolerend als akoestisch isolerend en kan worden toegepast als ondervloer of wandbekleding. Een ander voorbeeld: akoestische tegels die worden gemaakt door geselecteerd mycelium (het vegetatieve deel van een schimmel) te fermenteren op katoenresten afkomstig uit de textielindustrie.
Levende en nagroeibare materialen
Nog een opmerkelijke nieuwkomer zijn de nagroeibare materialen, die oneindig beschikbaar zijn via teelt of omdat ze een afvalproduct zijn van verantwoord land- of bosbouwbeheer. Denk maar aan leem dat uitgegraven wordt bij bouwprojecten om te gebruiken in leempleisters. Als afwerkingsmateriaal werkt leem vochtregulerend en zorgt het voor een gezond binnenklimaat. Levende materialen zoals planten en bloemen geven niet alleen een mooie esthetische look aan gevels, wanden, daken en plafonds. Ze verstevigen ook de biodiversiteit, bevorderen de wateropvang en zuiveren de lucht. Zo is het groendak van ‘The Exploded View Beyond Building’ opgebouwd uit 100% biobased groendakmodules op basis van geëxpandeerde kurk, als alternatief voor plastic trays. Een ander voorbeeld is hennep, een plant die gemakkelijk en overal groeit en zich bij uitstek leent voor gebruik in hoogwaardig isolatiemateriaal. Net als stro, gras- en papiervezels.
Bouwmaterialen gemaakt uit voedingsresten
En wat te zeggen over voedingsresten? Ook die resten kan je gebruiken in hoogwaardige bouwmaterialen. Enkele toepassingen die we in The Exploded View Beyond Building zagen: biobased vloerbedekking die bestaat uit lijnolie, talolie, houtmeel, kalk, jute, gomhars en hergebruikt marmoleumafval; een keuken met keukenblad op basis van veenbessen en eierschalen en kastdeuren uit bierbostel en riet, panelen gemaakt uit paprikavezels, jute en maïsbladeren.
Wordt hout het nieuwe beton?
Kijken we naar de meer klassieke bouwmaterialen, dan staat beton momenteel nog stevig op kop als meest gebruikte bouwmateriaal. Het dankt die positie aan de technische eigenschappen en brede toepassingsmogelijkheden, maar er is de kritiek vanuit duurzame hoek. Hout scoort dan weer opmerkelijk beter op het vlak van duurzaamheid. Het is een circulair materiaal dat bijdraagt aan de reductie van de CO2-uitstoot. Het sterke en veelzijdige CLT, Cross Laminated Timber of kruislaaghout, is binnen dat kader als bouwmethode aan een opmars bezig. Op vandaag bestaan er diverse oplossingen om de milieu-impact van beton te verminderen of om het meer circulair te maken. Al botsen innovaties niet zelden op gebrek aan vertrouwen en het normenkader. De verwachting is dat er naar de toekomst nog meer innovatieve oplossingen op de markt zullen komen, zeker gezien de evolutie naar de circulaire economie.
3D-geprinte materialen
Nieuwe technologieën, zoals 3D-printen, spelen in op de grote uitdagingen waar de bouwsector voor staat: minder materiaal- en energieverbruik, CO2-reductie, een kleinere afvalstroom en betaalbaarheid. Voorbeelden van toepassingen zijn 3D-betonprinten of geprinte bouwstenen. In The Exploded View Beyond Building zagen we zelfs geprinte bouwelementen uit de waterzuivering of om het met andere woorden te zeggen: een transformatie van rioolwater naar geprinte steen, waarbij onder meer met een speciale techniek cellulose uit het water wordt gefilterd.